Nacionalni simbol Hrvatske je na Dedinju od 1934. godine

U Dvorskom kompleksu na Dedinju čuva se jedno od najvećih dela proslavljenog vajara iz 20. veka Ivana Meštrovića.

Sa posebnom osećajnošću isklesana je skulptura “Povijest Hrvata”, a kako i ne bi bilo tako, kada je u ženskom liku oličena upravo, kako se veruje, umetnikova majka Marta, odevena u narodnu nošnju Dalmatinske zagore.

U ruci majke je masivna kamena ploča s ispisom “Povijest Hrvata” na – glagoljici. Starom pismu koje se koristilo pre katoličke latinice.

Ovo izuzetno umetničko delo je u kraljevski dvor Karađorđevića dopremljeno u maju 1934. i smešteno u vrtni paviljon, naspram glavnog ulaza, kao deo privatne umetničke kolekcije Kralja Aleksandra I. Ozbiljnog lica bez izraza, sa rukama sklopljenim na ploči u njenom krilu gde stoji i natpis na glagoljici, skulptura ostavlja jak utisak savršenog sklada i mira.

Majka je, inače, više puta bila inspiracija za Meštrovićeve radove.

Majka Ivana Meštrovića bila je inspiracija za ovo delo

Meštrović je bio veoma cenjen na jugoslovenskom dvoru i izradio je, kao što je to poznato, neke od najvažnijih simbola Kraljevine Jugoslavije.

Ivan Meštrović

Možda je od njega bilo i boljih umetnika, možda je on favorizovan naspram drugih, ali to je priča za istoriju i polemiku druge vrste. Ništa od toga ne može da umanji vrednost njegovog opusa, niti značaj Pobednika, Spomenika Neznanom junaku, Anđela smrti, Spomenika zahvalnosti Francuskoj, nikad realizovanog Vidovdanskog hrama…

“Anđeo smrti” na Kalemegdanu

Povijest Hrvata, odnosno, često nazivana i “Majka Hrvata” ostala je u dvoru, skrivena od svakodnevnih pogleda Beograđana, kao veliko umetničko blago. Nakon što se Jugoslavija raspala 1991. godine neki u Hrvatskoj tražili su da se ova skulptura prenese u njihovu zemlju, ali to nije bilo moguće.

Skulptura u dvorskom kompleksu na Dedinju. Foto: Royal Family of Serbia

Naime, ova skulptura bila je namenjena nikad ostvarenom projektu Svehrvatskog muzeja u Kninu.

Kako se kralju Aleksandru skulptura dopala, ona se našla u dvorskom kompleksu na Dedninju. Postoje različita tumačenja ovog čina – da li je ona ustupljena, pozajmljena, prodata ili je prodaja odbijena. Po jednom Meštrovićevom navodu kralj je bio spreman da vrati skulpturu kada muzej bude bio napravljen.

Kralj Aleksandar I Karađorđević

Skulptura je posle Drugog svetskog rata i ukidanja Kraljevine Jugoslavije ostala u Beogradu jer je Meštrović nije stavio na spisak skulptura koje je poklonio Hrvatskoj 1952. godine, niti je ona bila predmet ostavinske rasprave. Čak i da nije otkupljena, po pravu održaja slulptura pripada našoj zemlji, jer je više od 80 godina savesno čuvana na Dedinju.

Ipak, tačku na polemiku stavlja i dokument koji je objavljen 2015. godine u kome se vidi da je kralj, ipak, kupio Povijest Hrvata 1934. godine za 200.000 dinara i 55.145 dinara na ime troškova za prevoz i izradu kipa.

U današnjoj Hrvatskoj ova skulptura je nacionalni simbol. Nalazi se u njihovom pasošu, a postoji i mnogo istovetnih kopija u raznim hrvatskim institucijama, jer u Zagrebu postoje kalupi za ovo delo.

Jedna od kopija beogradskog originala koja se nalazi u Hrvatskoj

Bez obzira na to što je ovo simbol drugog naroda, skulptura ima svoj veliki umetnički i istorijski značaj. Otkupio ju je kralj koji je cenio Meštrovića, a ovaj vajar, Hrvat po nacionalnoati, najveća ostvarenja imao je u vreme Kraljevine Jugoslavije, za koju je radio mnogo umetničkih dela koja i danas govore mnogo o jednoj posebnoj estetici, vremenu i ideji koja je izrodila.