Politički zatvorenici u logorima NDH

Pored Srba, Jevreja i Roma koji su zbog porekla završavali u logorima Nezavisne Države Hrvatske, postojali su u manjem procentu i politički zatvorenici. U političke zatvorenike mogli su se uvrstiti svi Hrvati koji nisu pružali podršku ustaškim vlastima. Vlast je smatrala da „dok nije bilo ustaša, nije bilo ni hrvatske države. Kad ubuduće ne bi bilo ustaša, ne bi bilo ni hrvatske države.“

Političkim protivnicima je suđeno na osnovu Zakonske odredbe za odbranu naroda i države, donete svega nedelju dana po osnivanju NDH – 17. aprila 1941. godine, a u kojoj je pisalo da „svatko tko na bilo koji način povrijedi ili je povrijedio čast i životne interese hrvatskog naroda ili na bilo koji način ugrozi opstanak Nezavisne Države Hrvatske, ili državne vlasti, pa makar to djelo ostalo samo u pokušaju, čini se krivcem zločinstva veleizdaje“, za koju je bila predviđena smrtna kazna.

Krajem 1941. godine doneta je Zakonska odredba o upućivanju nepoćudnih i pogibeljnih osoba na prisilan boravak u sabirne i radne logore, na osnovu koje su Hrvati, politički protivnici ustaškog režima, slati u logore na izdržavanje kazne „ne kraće od tri mjeseca ni duže od tri godine“, tokom koje su trebali da se „preodgajaju kako bi postali korisni članovi zajednice“.

Ustaše su sve političke protivnike, bez obzira na političko opredeljenje, svrstavale u dve kategorije: „četnici“ i „komunisti“.

Glavni logori za političke zatvorenike

Glavni logori za političke zatvorenike bili su Kerestinec i Stara Gradiška.

Logor Kerestinec

Logor Kerestinec, koji se nalazio u dvorcu nekadašnjeg bana Kraljevine SHS Antuna Mihalovića, osnovan je u poslednjim nedeljama postojanja Banovine Hrvatske, u kojem su bili smešteni komunisti.
Vlasti NDH nastavile su da ga koriste za sve „nepoćudne elemente“.

Iz Kerestinca su – kao odmazda zbog ubistva ustaškog agenta na ulicama Zagreba – izvedeni na streljanje, između ostalih:

• dr Božidar Adžija
• Otokar Keršovani
• Ognjen Prica
• i drugi.

Logor Kerestinec prestao je da deluje u julu 1941. godine, nakon propalog pokušaja bekstva logoraša i masovnih streljanja koja su usledila.

Logor Stara Gradiška

Logor Stara Gradiška, koji je delovao kao Logor V u jasenovačkom sistemu, bio je nekadašnja austrougarska kaznionica, koja postaje logor već u maju 1941. godine.

Legislativa NDH to je ozvaničila donošenjem Zakonske odredbe o ukidanju Kaznionice i zavoda za prisilni rad u Staroj Gradiški (19. februara 1942), čime je objekat pretvoren u koncentracioni logor za političke zatvorenike, a nakon akcije na Kozari – i za žene i decu.

Logorom je upravljala Ustaška obrana, vojna formacija Ustaške nadzorne službe.